نور دایره البروجی و راه شیری بر بالای اقامتگاه کویری

عکاس : حسین نصری

 

نور منطقه‌البروجی که در ادبیات با نام فجر کاذب شناخته می‌شود روشنایی کم‌فروغ، نسبتاً سفیدرنگ، و مخروطی شکل است که از نزدیکی خورشید در امتداد منطقه‌البروج کشیده شده‌است. این نور بر اثر پراش نور خورشید به‌ وسیلهٔ غبار موجود در ابر منطقه‌البروجی پدید می‌آید. نور منطقه‌البروجی به‌ مراتب ضعیف‌تر و کم‌سوتر از مهتاب و آلودگی نوری است، از این‌رو به‌سختی و فقط در آسمان‌های تاریک قابل مشاهده است. با افزایش فاصلهٔ این نور از خورشید، درخشندگی آن کاهش می‌یابد؛ بنابراین معمولاً فقط تا فاصلهٔ معینی از خورشید دیده می‌شود و ادامهٔ آن از نظرها پنهان است. اما در شب‌های بسیار تاریک، این نور همچون نواری دیده می‌شود که در سرتاسر دایره‌البروج کشیده شده‌است. در واقع در آسمان‌های بسیار تاریک که صدها کیلومتر با نزدیک‌ترین شهر فاصله دارند، این نور کل آسمان را می‌پوشاند و اگر ماه در آسمان نباشد عهده‌دار شصت درصد نور آسمان است. در نقطهٔ مقابل خورشید، در دورترین نقطهٔ نور منطقه‌البروجی، تودهٔ مشابه بسیار کم‌نور بیضی‌شکلی دیده می‌شود که نور مخالف نام دارد. این پدیده برای نخستین بار در سال ۱۶۸۴ توسط جووانی دومنیکو کاسینی بررسی، و یک سال بعد، در سال ۱۶۸۴ توسط نیکلاس فاتیو دو دوئیلیه توضیح داده‌شد.
نور منطقه‌البروجی بر اثر بازتاب نور خورشید از ذرات غبار درون منظومهٔ شمسی موسوم به غبار کیهانی پدید می‌آید. از این‌رو، طیف نور منطقه‌البروجی بسیار شبیه به طیف خورشید است. دلیل دیگر ایجاد این نور تابش نور خورشید به ذرات معلق و گرد و غبار منطقه دایره البروج است و چون دایره البروج دقیقاً یک صفحه است و ما درون این صفحه هستیم، روی کره آسمان دایره ای تشکیل شده و ناظر از روی زمین بخشی از این دایره را به صورت یک خط روی کره آسمان مشاهده می کند. درست مانند کهکشان راه شیری که نواری از آن از روی زمین قابل مشاهده است و نوار کهکشان راه شیری نامیده می شود. نور منطقه البروجی در ایران باستان،با نـام دم گـرگ یاد شده است. همچنین عبدالرحمن صوفی نیز راصد این پدیده نجومی بوده است